Ἡ ἀξιοσημείωτη τάση τοῦ λαοῦ τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν τῆς Ἀμερικῆς νὰ ἐπεκτείνει τὴν εὐεργετική δράση τῶν μεγάλων του οἰκονομικῶν καὶ πνευματικῶν δυνάμεων σὲ ξένες χῶρες, ἀπὸ πολλῶν ἤδη δεκάδων ἐτῶν, εἶχεν ἐκδηλωθῆ στὴν Ἐγγὺς λεγομένη Ἀνατολὴ μὲ ἵδρυση ἐκπαιδευτικῶν κέντρων, ἀρρένων καὶ θηλέων, στὴν Τουρκία, τὴ Βουλγαρία, τὴ Συρία, τὴν Αίγυπτο.

Τὰ ἐκπαιδευτήρια αὐτὰ ἐσυστήθηκαν, συντηρήθηκαν καὶ συντηροῦνται μὲ δαπάνη ἀφθόνων ἑκατομμυρίων δολλαρίων, ἂν δὲ μόνο τοὺς Ἕλληνας, ποὺ ἔλαβαν τὴν ἐκπαίδευσή των σὲ αὐτά, θυμηθοῦμε, θὰ ἀνομολογήσουμε τὴν ἀληθινὰ φωτιστικὴ καὶ μορφωτική των ἐπίδραση.

Πολλάκις ἔγινε λόγος καὶ ἀπὸ δασκάλους καὶ ἀπὸ  Ἕλληνας τελειοφοίτους τῶν Ἀμερικανικῶν αὐτῶν σχολῶν καὶ ἀπὸ Ἀμερικανοὺς φιλλέληνας, περὶ ἱδρύσεως σχολείου στὴν Ἑλλάδα: Ἀλλὰ τὰ σχέδια αὐτὰ προσέκρουσαν πότε σὲ ἕνα ἐμπόδιο πότε σὲ ἄλλο καὶ λίγο λίγο ἑδραιώθηκε ἡ γνώμη ὅτι ὅρος ἐπιτυχίας ἦταν ἡ συνεργασία Ἀμερικανῶν καὶ Ἑλλήνων γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτό.

Μόνο ἀπὸ τέτοια διεθνῆ συνεργασία μποροῦσε νὰ βγῆ ἵδρυμα ἐντελῶς ἀπαλλαγμένο ἀπὸ προπαγανδιστικὲς τάσεις, πολιτικὲς ἢ θρησκευτικές, ἵδρυμα μέ προγραμματικὸ σκοπὸ τὴν ἐκπαίδευση καὶ τὴ μόρφωση καλῶν καὶ χρησίμων Ἑλλήνων πολιτῶν, συνδυάζοντας τὸ κλασσικὸ Ἑλληνικὸ πνεῦμα μὲ τὸ προοδευτικὸ καὶ πρακτικὸ πνεῦμα τῶν Ἀμερικανῶν.

Στὴν πράξη, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ἀπαραίτητα ἠθικὰ στοιχεῖα, χρειάζουνταν γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ σχεδίου, χρηματικὴ συμβολὴ ἀρκετὴ ὥστε καὶ τὸ κτίριο τοῦ σχολείου νὰ ἀνεγερθῇ καὶ προικοδότησῃ νὰ ἐξασφαλισθῆ ὥστε τὰ εἰσοδήματά της νὰ σκεπάζουν τὰ ἀναπόφευκτα ἐτήσια ἐλλείμματα καὶ νὰ βοηθοῦν τὴ μέλλουσα ἀνάπτυξή του.

Ἔγιναν λοιπὸν διάφορες συνεντεύξεις καὶ διαπραγματεύσεις.  Ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση ἐξ ἀρχῆς μὲ συμπάθεια εἶδε τὸ σχέδιο Ἑλληνοαμερικανικοῦ σχολείου καὶ ὑποσχέθηκε νὰ βοηθήσῃ τὴν ἐκτέλεσή του. Ὁ Πρόεδρος κύριος Βενιζέλος ἐπανειλημμένως ἐξέφρασε τὴν πεποίθησή του ὅτι ἕνα τέτοιο ἐκπαιδευτήριο θὰ ἦταν ὠφέλιμο γιὰ τὴν προαγωγὴ τῆς ἐκπαιδεύσεως στὸν τόπο μας. Γενικὴ γνώμη ὑπῆρχε ὅτι θὰ συμπλήρωνε ἕνα κενὸ στὸ ἐκπαιδευτικό μας σύστημα.

Ἡ πρώτη ὁμαδικὴ ἐνέργεια ἔγινε τό 1922 καὶ ἔδωσε τὴν ὤθηση ὁ Διευθυντὴς τοῦ Διεθνοῦς Κολλεγίου τῆς Σμύρνης, Κος Μακλάχλαν, ποὺ ἦλθε ἐπίτηδες στὰς Ἀθήνας καὶ συνεργάσθηκε μὲ παλαιὸν ἀπόφοιτο τῆς Ροβερτείου, τὸν Κον Στ. Παπαδάκη: Σχηματίσθηκε τότε ἐπιτροπὴ ὅπου ἔλαβαν μέρος καὶ οἱ Κοι Β. Σ. Χίλλ, Διευθυντὴς τότε τῆς Ἀμερικανικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς, Κ. Α. Ρήηντ, καθηγητής, Πέτρος Καλλιγᾶς καὶ Ν. Κυριακίδης.

Ἡ ἐπιτροπὴ αὕτη μὲ γραμματέα τὸν Κο Παπαδάκη ἐδημοσίευσε, τὸν Ἀπρίλιο 1923, ἔκκληση καὶ σχέδιο συστάσεως τοῦ σχολείου καὶ πανομοιότυπα τῶν ἐγγράφων ἐνθαρρύνσεων καὶ ὑποσχέσεων βοήθειας τοῦ τότε Βασιλέως Γεωργίου Β΄, τοῦ Πρωθυπουργοῦ Κου Σ. Γονατᾶ, τοῦ Μακαριωτάτου Μητροπολίτου Ἀθηνῶν καὶ τοῦ Δημάρχου Κου Σ. Πάτση. Τὸν Μάϊον 1923 προστέθηκαν ὡς μέλη τῆς ἐπιτροπῆς οἱ κ.κ. Ἐπ. Χαρίλαος, ποὺ ἔγινε Πρόεδρος, Χ. Τζάκουϊθ καὶ Σ. Δέλτα. Ἐπακολούθησεν ἐπαφὴ μὲ ἐπιφανεῖς Ἀμερικανοὺς φιλέλληνες, ὅπως τὸν Κο Κ. Π. Χάουλαντ, Πρόεδρο τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀποκαταστάσεως Προσφύγων, τὸν Δρ. Ε. Κάπς, πρώην Ἀρχηγό τῆς Ἀποστολῆς τοῦ Ἀμερικανικοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ κατὰ τὸν πόλεμο καὶ ἔπειτα Πρέσβυν τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν, καὶ ἄλλους, καθὼς καὶ μὲ τὸν Κο Α. Στάουμπ, Διευθυντὴ στὴν Ἀμερικὴ τῆς  Ἑνώσεως τῶν Κολλεγίων  Ἐγγὺς Ἀνατολῆς.

Πολλοὶ πολλάκις συζητήθησαν συνδυασμοὶ καὶ ἐπὶ τέλους στὶς 13 Αὐγούστου 1925 ἀποφασίσθηκε νά καταρτισθῇ ἐδῶ μὲν ἑλληνικὸ σωματεῖο μὲ ὄνομα «Ἑλληνο-Ἀμερικανικὸν Ἐκπαιδευτικὸν  Ἵδρυμα», στὴ Ν. Ὑόρκη δὲ ἄλλο σωματεῖο Ἀμερικανικό, μὲ κοινὸ σκοπὸ τὴν ἵδρυση τοῦ Κολλεγίου Ἀθηνῶν. Τοῦ Σχολείου αὐτοῦ ἔργο θὰ γίνονταν, κατὰ τὴν σκέψη τῶν ἱδρυτῶν του, ἡ ἐκπαίδευση ἀλλὰ καὶ ἡ ψυχικὴ μόρφωση Ἑλληνοπαίδων τῆς Ἑλλάδος καὶ τοῦ ἐξωτερικοῦ. Ὀνειρεύουνταν σχολεῖο ποὺ νὰ βγάζῃ στὴν κοινωνία μας ἄνδρες μὲ πατριωτισμὸ ἀλλὰ καὶ μὲ ἀνθρωπισμό, τίμιους χαρακτῆρες, παλληκάρια σωματικῶς καὶ πνευματικῶς καταρτισμένα γιὰ τὸν ἀγῶνα τοῦ βίου, ὅπως παρουσιάζεται σήμερα, μὲ τὶς στοιχειώδεις γνώσεις ποὺ δίνει ἡ μέση ἐκπαίδευση καὶ πρὸ πάντων μὲ θέληση νὰ μάθουν περισσότερα καὶ μὲ μέθοδο νὰ μελετοῦν καὶ νὰ προσκτοῦν ἄλλες γνώσεις ἀπὸ τὴν ζωὴ καὶ ἀπὸ τὴν μελέτη.

Ὁ συνδυασμὸς τῶν Ἀμερικανικῶν καὶ τῶν δικῶν μας ἐκπαιδευτικῶν συστημάτων θεωρήθηκε κατάλληλος γιὰ αὐτὸν τὸν σκοπὸ καὶ τὰ ἀποτελέσματα, ὡς τώρα, φαίνονται νὰ δικαιώνουν τὴν γνώμη τῶν ἱδρυτῶν.

Τὸ Κράτος ἦλθε βοηθός, ψηφίσθηκε νόμος καὶ τὰ διπλώματα τοῦ Κολλεγίου Ἀθηνῶν θεωροῦνται ἰσότιμα μὲ τῶν δημοσίων Γυμνασίων, κανονίσθηκε ὁ τρόπος τῆς διευθύνσεως καὶ τῆς διοικήσεως, καὶ δόθηκε τελωνειακὴ ἀτέλεια γιὰ τὰ ὑλικὰ κλπ. τοῦ κτιρίου. Ἐξάλλου, συμφωνήθηκε μεταξὺ τῶν δύο συμβουλίων ὅτι γιὰ τὴν ἀρχὴ τὸ συμβούλιο τῶν Ἀθηνῶν θὰ εὕρισκε τὰ ἀναγκαῖα γιὰ τὸ κτίριο ποσὰ καὶ τὸ Συμβούλιο τῆς Ν. Ὑόρκης τὰ κεφάλαια τῆς προικοδοτήσεως.

Γιὰ νὰ εὕρη κανεὶς χρήματα, βασικὸς ὅρος εἶναι νὰ ὑπάρχῃ καὶ ἡ ὕπαρξή του νὰ ἐκδηλώνεται μὲ κάποια δράση. Αὐτὸ σκέφθηκαν οἱ διοικοῦντες τὸ Κολλέγιο, ἐνοίκιασαν σπίτι, τὸ 18 τῆς ὁδοῦ Ἄνδρου, καὶ ἐκεῖ ἄρχισεν ἡ λειτουργία τοῦ Κ.Α. τὸν Ὀκτώβριο 1925. Τὰ ἔξοδα τοῦ πρώτου ἔτους σκεπάσθηκαν μὲ δωρεὰ 2.000 λιρῶν τοῦ ἀειμνήστου  Ἐμμ. Ἀ. Μπενάκη καὶ προκαταβολὴ 5.000 δολλαρίων τοῦ Συμβούλου κ. Τζάκουϊθ.

Γιὰ τὸ κτίριο ἦλθε πάλι πρῶτος χορηγητὴς ὁ Μπενάκης. Ἔδωσε 40.000 λίρες, συμπληρώθηκε τὸ ποσὸ ἀπὸ ἄλλες συνδρομὲς καὶ ἀνυψώθηκε τὸ γνωστὸ κτίριο τοῦ Ψυχικοῦ, σὲ οἰκόπεδο 155.000 τετρ. μέτρων.  Ἐπιπλώθηκε, ἐξασφαλίσθηκε τὸ νερό του καὶ ἀπὸ 30 ποὺ ἦσαν οἱ μαθηταὶ τοῦ πρώτου χρόνου, σήμερα, 350 παιδιά, ἀπ’ ὅλα τὰ μέρη ὅπου ὑπάρχουν  Ἕλληνες, ἀπολαμβάνουν ἐκεῖ μάθηση, γνώση καὶ ὑγεία.

Πολλὲς ὑπάρχουν ἀκόμα ἐλλείψεις καὶ πρῶτα-πρῶτα ἡ δεύτερη πτέρυγα τοῦ κτιρίου. Γιὰ νὰ γίνῃ αὐτὴ καὶ διάφορα ἄλλα συμπληρώματα, λείπουν τὰ χρήματα, οἱ διοικοῦντες ὅμως τὸ Κολλέγιο εὐέλπιδες ἀτενίζουν τὸ μέλλον ὅταν θυμηθοῦν πῶς ἄρχισαν καὶ ποῦ ἔφθασαν σὲ ἑπτὰ χρόνια, ὅταν συλλογισθοῦν ὅτι πέρυσι ἔδωσε τὸ Ἰνστιτοῦτο Κάρνεγγη 3.000 δολλάρια γιὰ τὴν βιβλιοθήκη καὶ ἐφέτος ἐγκαινιάσθηκε ἡ ὡραία αἴθουσα διαλέξεων καὶ παραστάσεων ποὺ κτίσθηκε μὲ δωρεὰ τοῦ κ. Κ. Χωρέμη 4.000 στερλινῶν.

Γνωστὸ εἶναι ὅτι σχολεῖα ὅπως τὸ Κ.Α. δὲν μποροῦν ποτὲ νὰ συντηρηθοῦν μὲ μόνες τὶς εἰσπράξεις των ἀπὸ δίδακτρα καὶ τροφεῖα· ἔχουν ἀπολύτως ἀνάγκη ἀπὸ ἐτήσια ἐπικουρία, καὶ καθὼς είδομεν, τὸ Συμβούλιο τῆς Ν. Ὑόρκης εἶχεν ἀναλάβει νὰ εὕρη τὰ πρῶτα κεφάλαια προικοδοτήσεως, ὥστε μὲ τὰ εἰσοδήματά των νὰ σκεπάζουνται τὰ ἐλλείμματα.

Μὲ εὐγνωμοσύνη πρέπει νὰ ἀναφέρουμε τὶς ἐνέργειες καὶ τοὺς κόπους τοῦ Συμβουλίου τῆς Ν. Ὑόρκης χάριν αὐτοῦ τοῦ σκοποῦ, καὶ νὰ θαυμάσουμε ἄλλη μιὰ φορά, τὸ ἀλτρουϊστικὸ πνεῦμα τῶν φίλων Ἀμερικανῶν, ποὺ ἀναδείχθηκε πάλι σ’ αὐτὴ τὴν περίσταση. Διοργανώθηκε μεταξὺ τῶν ἐκεῖ  Ἑλλήνων ἔρανος καὶ συντάχθηκαν ἀπὸ διάφορες συνδρομὲς περίπου δολλ. 60.000, ποὺ πῆγαν σὲ ἔξοδα τῶν πρώτων ἐτῶν.  Ἔπειτα ὁ ὁμογενὴς Κος Ε. Κεχαγιᾶς ἐχάρισε μόνος του δολλ. 100.000, καὶ οἱ ἐκτελεσταὶ τῆς διαθήκης τοῦ Ἀ. Χώλλ, ἔδωκαν δολλ. 500.000, ἀπὸ τὸ κληροδότημά του χάριν τῶν σχολείων τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς.

Μὲ τὰ εἰσοδήματα τῆς προικοδοτήσεως αὐτῆς διατηρήθηκε τὸ Κολλέγιο ὡς τώρα. Ἐφέτος μὲ τὴν «κρίση» ἐλαττώθηκαν πολὺ τὰ εἰσοδήματά του καὶ ἀντικρύζει ἀρκετὰ μεγάλες δυσκολίες. Ἡ Διεύθυνση καὶ τὰ δυὸ Συμβούλια συμφωνοῦν ὅμως ὅτι μὲ κάθε τρόπο θὰ κρατηθῇ τὸ Κολλέγιο στὸ ὑψηλό του ἐπίπεδο καὶ λαμβάνουν μέτρα ποὺ τὸ ἐξασφαλίζουν. Θὰ ἦταν ὅμως ἄδικο νὰ μὴ λεχθῆ ὅτι, μὲ πνεῦμα ἀλληλεγγύης καὶ ἀφοσιώσεως στὴν ἀποστολή των, Ἀμερικανοὶ καὶ Ἕλληνες τοῦ διδακτικοῦ προσωπικοῦ, χωρὶς καμμιὰ δυσκολία ὑποβλήθηκαν σὲ θυσίες σημαντικές. Αὐτὸ τοὺς τιμᾶ.

Στὸ Κολλέγιο θεσπίσθηκε διεθνὴς κανὼν ὅτι σὲ κανένα δὲν θὰ παραχωρεῖται ἔκπτωση διδάκτρων ἢ τροφείων, τὸ μέτρο τοῦτο ἐπιβάλλεται γιατὶ ὅταν ἀνοίξῃ ἡ θύρα τῶν παραχωρήσεων, δύσκολα ξανακλείει. Δὲν ἦταν ὅμως σωστὸ νὰ ἀποκλείωνται παιδιὰ ἀπόρων οἰκογενειῶν, μὲ συστατικὰ ἐπιμελείας καὶ καλῆς διαγωγῆς, ποὺ μποροῦν νὰ ἐξελιχθοῦν καλοὶ καὶ χρήσιμοι πολῖται καὶ νὰ καταντᾶ ἡ ἐκπαίδευση καὶ ἡ μόρφωση, ποὺ δίνει τὸ Κολλέγιο, ἕνα εἶδος προνομίου τῆς εὐπορούσης τάξεως. Συστήθηκε λοιπὸν ἰδιαίτερο «Ταμεῖον Ὑποτροφιῶν», μὲ χωριστὴν ἐπιτροπὴ καὶ εἰδικὸ κανονισμό, ποὺ συνάζει κάθε χρόνο συνδρομὲς καὶ διαλέγει, ἀφοῦ περάσουν ἐξετάσεις, τὰ παιδιὰ ποὺ θὰ γίνουν δεκτὰ ὡς ὑπότροφοι. Ὁ ἀριθμὸς αὐτῶν στὰ τελευταῖα χρόνια κυμαίνεται πέριξ τῶν 40, δηλαδὴ περισσότερον ἀπὸ 10% τοῦ συνόλου τῶν μαθητῶν. Οἱ πόροι τοῦ Ταμείου δὲν εἶναι δυστυχῶς πάγιοι, τὸ κεφάλαιό του εἶναι σχετικῶς ἀσήμαντο καὶ ζῇ ἀπὸ ἐτήσιες συνδρομὲς ἰδιωτῶν καὶ Τραπεζῶν, πέρυσι ἔφθασαν τὸ ποσὸ δρχ. 330.000. Καὶ δόθηκαν ὑποτροφίες, ὁλικὲς ἢ μερικές, 38. Ἂς εὐχώμεθα νὰ ἐξακολουθήσουν οἱ συνδρομὲς καὶ νὰ αὐξήσουν γιατὶ εἶναι, ἀλήθεια, πολὺ χρήσιμες.

Η «Εργασία» εκτιμώσα κατ’ αξίαν την προσπάθειαν του Κολλεγίου Αθηνών, είχεν υποβάλη προ καιρού την παράκλησιν εις την Διοίκησιν αυτού όπως εις σειράν άρθρων, εκθέση πώς επιδιώκει το Κολλέγιον την πραγματοποίησιν των εκπαιδευτικών του σκοπών. Εις απάντησιν του ερωτήματος αυτού εδημοσιεύσαμεν προ καιρού άρθρον του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του Κολλεγίου κ. Σ. Δέλτα, εις το οποίον εξετίθετο πώς συνεστήθη το Κολλέγιον και με ποίους σκοπούς. Ήδη ο κ. Δέλτα, εν συνεχεία προς το άρθρον του εκείνο, μας απέστειλε δύο άλλα άρθρα του, εις τα οποία εκθέτει πώς επιδιώκει το Κολλέγιον τους σκοπούς του και τι έχει κατορθώση έως τώρα. [Το πρώτον εκ των ενδιαφερόντων αυτών άρθρων του κ. Δέλτα δημοσιεύομεν κατωτέρω, επιφυλασσόμενοι να δημοσιεύσωμεν το δεύτερον εις το επόμενον φύλλον.]

Σὲ προηγούμενο ἄρθρο, εὐγενικὰ μοῦ παρεχώρησεν ἡ «Ἐργασία» τόπο γιὰ νὰ περιγράψω πῶς συστήθηκε τὸ Κολλέγιο Ἀθηνῶν καὶ μὲ ποιό σκοπό. Ἐνδιαφέρον ὅμως εἶναι κυρίως τὸ πῶς ἐπιδιώκει τὸν σκοπό του καὶ τί κατορθώνει. Αὐτὰ θὰ προσπαθήσω νὰ ἐκθέσω τώρα.

Ὁ ἱδρυτικὸς νόμος τοῦ Κολλεγίου καθιερώνει τὴν ἀρχὴ τοῦ συνδυασμοῦ τῆς Ἀμερικανικῆς παιδεύσεως μὲ τὴν Ἑλληνική. Γιὰ αὐτὸ χορηγεῖ μὲν στὰ διπλώματα τοῦ Κολλεγίου ἰσοτιμία μὲ τὰ διπλώματα τῶν δημοσίων σχολείων, ἐπιτρέπει ὅμως νὰ διδάσκωνται ἀγγλιστὶ τὰ μαθήματα ποὺ δὲν ἀφοροῦν τὴν Ἑλληνικὴ πατρίδα, τὴ θρησκεία, τὴ γλῶσσα, τὴν ἱστορία μας. Ἐπίσης, ἐπιτρέπεται διορισμὸς Διευθυντοῦ Ἀμερικανοῦ ἢ Ἄγγλου μὲ συνδιευθυντὴ Ἕλληνα. Μὲ σκοπὸ λοιπὸν τὴν ἐκπαίδευση καὶ τὴ μόρφωση πολιτῶν χρησίμων καὶ τιμίων, καὶ μέσον τὸν νόμιμον αὐτὸν συνδυασμό, ἐργάσθηκαν οἱ διευθύνοντες τὸ Κολλέγιο ἀφ’ ὅτου ἱδρύθηκε, στὰ 1925, ἀλλὰ κυρίως ἀπὸ τὸ 1928 ὁπότε ἐγκατεστάθηκε τὸ σχολεῖο στὸ σπίτι του, τὸ γνωστὸ κτίριο τοῦ Ψυχικοῦ. Ἀπὸ τότε χρονολογεῖται ἡ πραγματικὴ δράση του.

Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι τὸ περιβάλλον τῆς κατοικίας, ὁ «ἀέρας» ὅπου ζῆ κανείς, ἐπηρεάζει τὸν χαρακτῆρα καὶ τὴν ψυχή του. Ἄλλος γίνεται ὁ ἄνδρας, ὅταν παιδὶ ἔζησε π.χ. σὲ μέρος ἀνήλιο, μελαγχολικό, στενόχωρο, πολυθόρυβο, ἄλλος, ὅταν ἀνέπνευσε κάμποσα χρόνια ἀέρα καθαρό, χάρηκε γύρω του φυσικὴ ὀμορφιά, αἰσθάνθηκε, ὅταν θέλησε νὰ σκεφθῇ, τὴν εὐγενικιὰ ἐπίδραση τῆς γραμμῆς τῶν ὡραίων βουνῶν μας, τῆς ἀπέραντης πράσινης θέας, τοῦ γαλάζιου οὐρανοῦ καὶ τῆς ἐξοχικῆς ἡσυχίας. Αὐτὰ εἶναι πράματα, ποὺ ἀφίνουν ἀνεξίτηλη σφραγίδα στὸν χαρακτῆρα καὶ ποὺ ἐξηγοῦν ἰδιότητες ποὺ ἐκδηλώνονται στὸν μετέπειτα βίον τῶν ἀτόμων.

Δύσκολα νὰ καθορίσῃ κανεὶς τί μέρος τῆς ψυχικῆς ἀναπτύξεως τοῦ κάθε παιδιοῦ ὀφείλεται στὸ περιβάλλον καὶ τί στὰ ἐπίλοιπα στοιχεῖα τῆς ἀγωγῆς του.  Ὅτι ὅμως τὸ περιβάλλον εἶναι πολὺ σημαντικὸς συντελεστής, αὐτὸ δὲν ἀμφισβητεῖται ἀπὸ κανένα.

Οἱ Ἄγγλοι πρῶτοι ἀντελήφθησαν πρακτικὰ τὴν ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντος, τοποθεσίας καὶ κτιρίου, καὶ τοποθέτησαν ὅσο τὸ δυνατό, τὰ σχολεῖα των, χωριστὰ ἀπὸ τὰ κέντρα τῶν μεγαλοπόλεων σὲ ὄμορφες οἰκοδομές. Τὸ παράδειγμα αὐτὸ τὸ ἀκολούθησαν λίγο λίγο τὰ ἄλλα ἔθνη καὶ προσπαθοῦν νὰ τὰ ἐφαρμόσουν καθόσον ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὴν παλιὰ ἐκείνη ἰδέα, ὅτι ἡ ἐκπαίδευση, καὶ εἰδικώτερα ἡ μέση ἐκπαίδευση, ἔχει προορισμὸ νὰ συσσωρεύσῃ γνώσεις στὸ κεφάλι τῶν μαθητῶν.

Καθὼς τὰ λέει ἕνας διακεκριμένος Γάλλος ὑπουργὸς τῆς Παιδείας, «οἱ μαθηταὶ τῶν λυκείων καὶ κολλεγίων μας δὲν εἶναι σπουδασταὶ εἰδικευόμενοι γιὰ κάποιο πανεπιστημιακὸ ἀξίωμα. Εἶναι οἱ βιομήχανοι, ἀγρόται, ἔμποροι, μηχανικοί, γιατροί, ὑπάλληλοι τοῦ μέλλοντος, εἶναι νέοι, ποὺ ὑποβάλλονται σὲ διάφορες πειθαρχίες γιὰ νὰ ἀπολαύσουν, μαζὺ μὲ κάποια γενικὴ γνώση τοῦ κόσμου, ὅπου πρόκειται νὰ δράσουν, καὶ τὶς ἰδιότητες ἐκεῖνες τοῦ πνεύματος καὶ τοῦ χαρακτῆρα, ποὺ θὰ τοὺς κάμουν νὰ δράσουν σὰν τίμιοι καὶ χρήσιμοι ἄνθρωποι. Ἡ μέση ἐκπαίδευση σκοπὸ δὲν ἔχει νὰ βγάζῃ σοφοὺς ἀλλὰ νὰ μορφώνῃ τὸν ἄνθρωπο, τὸν πολίτη».

Μὲ αὐτὲς τὶς ὁδηγῆτρες ἰδέες συστήθηκε τὸ Κ.Α. καὶ διαλέχθηκε ὁ λόφος τοῦ Ψυχικοῦ γιὰ νὰ κτισθῇ σὲ θέση ποὺ ἀλήθεια πληροῖ τοὺς ὅρους τῆς καλῆς τοποθεσίας γιὰ σχολεῖο. Τὰ ἄλλα στοιχεῖα τῆς ἀγωγῆς ἔχουν νὰ τὰ λάβουν τὰ παιδιὰ ἀπὸ τοὺς δασκάλους των. Καὶ αὐτῶν ὅμως ἡ ἀποστολὴ ἄλλαξε σήμερα ἢ μᾶλλον ἡ μέθοδος τῆς διδασκαλίας μεταβλήθηκε ἀνάλογα μὲ τὴν μεταβολὴ τοῦ σκοποῦ τῆς μέσης ἐκπαιδεύσεως. Σκοπὸς δὲν εἶναι πιὰ νὰ «μάθη» τὸ παιδὶ αὐτὰ ποὺ τοῦ διδάσκουν, ἀλλὰ μαθαίνοντάς τα νὰ γίνη «ἄνθρωπος». Θυμοῦμαι, στὰ νειάτα μου, ζοῦσαν μερικοὶ διαβασμένοι, πηγάδια γνώσεων, ποὺ μόνο ἀπὸ τὶς γνώσεις των δικαιολογοῦσαν τὴν κοινωνική των ὕπαρξη.

Ὁ κόσμος τότε τοὺς σέβονταν, τοὺς ἐθαύμαζε, γιατὶ ἤξεραν τόσες γλῶσσες καὶ τόσες ἐπιστῆμες καὶ ἀπαντοῦσαν ἀξιωματικὰ σὲ ὅλες τὶς ἐρωτήσεις. Σήμερα τέτοιοι στεῖροι σοφοὶ δὲν ἔχουν θέση στὴν κοινωνία, ὁ ἀμαθὴς χειρώναξ στέκεται ψηλότερα ἀπ’ αὐτοὺς γιατὶ παράγει.

Ὁ μεγαλύτερος δάσκαλος εἶναι ἡ ζωή, καὶ λέω πὼς ἡ ἐκπαίδευση τοῦ σχολείου εἶναι ὡς πρὸς ἐκεῖνα ποὺ μαθαίνουμε, ἀφοῦ ἀποφοιτήσουμε, ὅ,τι τὸ ἀλφαβητάριο γιὰ τὴν ἀκόλουθη διδασκαλία τοῦ σχολείου. Τὸ ἀρχικὸ ὅμως ἐκεῖνο βα βα πρέπει νὰ τὸ διδαχθοῦμε καθὼς πρέπει, νὰ καταλάβουμε τὴν χρήση του καὶ νὰ μάθουμε νὰ τὸ μεταχειριζόμεθα γιὰ νὰ ἀποκτοῦμε ἄλλες γνώσεις.  Ὅταν λοιπὸν τὸ σχολεῖο ἀναπτύσσῃ στὸν μαθητὴ πόθο γιὰ περαιτέρω μάθηση καὶ τοῦ ἐμπνέει μέθοδο γιὰ νὰ τὴν ἀποκτᾶ, τότε ἐκτελεῖ τὸν προορισμό του.

Γράφηκαν ἀτελείωτα γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ἀπὸ δασκάλους καὶ παιδαγωγούς· σὲ διάφορα μέρη ἐφαρμόσθηκαν νέα καὶ ποικίλα συστήματα, πρὸ πάντων στὴν Ἀμερικὴ καὶ στὴ Γερμανία, ποὺ εἶναι γνωστὰ μὲ τὸ ὄνομα ἐκείνου ποὺ τὰ σοφίσθηκε ἢ τῆς πόλης ὅπου ἐφαρμόσθηκαν· ὅλα ὅμως τείνουν στὸ σκοπὸ ποὺ εἴπαμε καὶ ἐμπνέουνταν ἀπὸ δύο ἀρχές: ἢ τὴν ἐφαρμογὴ εἰδικὰ ἐπεξεργασμένου προγράμματος ἢ τὴν ἐφαρμογὴ νέων μεθόδων διδασκαλίας τοῦ προϋπάρχοντος προγράμματος.

Στὸ Κ.Α. ἀποκλείεται τὸ πρῶτο, γιατὶ τὸ Κράτος ἔχει πρόγραμμα δικό του καὶ τὸ ἐπιβάλλει σὲ ὅλα τὰ ἐκπαιδευτήρια. Ἐπιζητήθηκε, λοιπόν, ἀπὸ συνδυασμὸ νέων μεθόδων διδασκαλίας μὲ τὸ ἐπίσημο πρόγραμμα, νὰ ἐπιτευχθῇ καὶ ἡ πληρεστάτη ἐκμάθηση τῆς ὕλης ποὺ προβλέπει τὸ ἐπίσημο πρόγραμμα καὶ ἡ γένεση καὶ ἀνάπτυξη περιεργείας καὶ ἐνδιαφέροντος στὰ παιδιὰ γιὰ περαιτέρω σπουδή, πρωτοβουλία στὴ σκέψη καὶ στὴν δράση καὶ πνεῦμα συνεργασίας χάριν κοινοῦ σκοποῦ, ποὺ αὐτὸ εἶναι βασικὸς ὅρος ὁλόκληρος τῆς σύγχρονης κοινωνικῆς ἐξελίξεως.

Ἡ μέθοδος ποὺ ἐφαρμόζεται στὸ Κ.Α. ἀναχωρεῖ ἀπὸ τὴν ἰδέα ὅτι ὁ μαθητὴς «διδάσκεται» ὄχι ὅταν οἱ γνώσεις τοῦ μεταδίδονται ἀπὸ τὸν δάσκαλο ὡς πληροφορίες ποὺ ὀφείλει νὰ θησαυρίζῃ, ἀλλὰ ὅταν ἀποκτοῦνται ἀπὸ τὸν ίδιο τὸν μαθητὴ σὰν συνέπεια δικῆς του ἐνεργητικῆς σκέψεως, γιὰ τὴν ὁποία ὁ δάσκαλος τοῦ ὑποβάλλει εὔστοχα τὴν ἀφορμή. Ἀναφέρω ὡς παραδείγματα στὸ Κ.Α. τὴ σύνταξη καὶ ἔκδοση δεκαπενθήμερης ἐφημερίδας καὶ τοῦ ἐτησίου «Θησαυροῦ». Ἀντὶ ἁπλῶν σχολικῶν γυμνασμάτων, χωρὶς ἐνδιαφέρον γιὰ τὰ παιδιά, γράφουν ἄρθρα τῆς ἐφημερίδας γιὰ θέματα τοῦ σχολειακοῦ βίου ἢ ἄλλων ἐξωτερικῶν ζητημάτων.  Ἔτσι τὸ παιδὶ σκέπτεται καὶ μελετᾶ ἐκεῖνα ποὺ τὸ ἐνδιαφέρουν περισσότερο, καθοδηγεῖται στὴ σκέψη καὶ τὴ μελέτη αὐτὴ ἀπὸ τὸν δάσκαλό του, μαθαίνει νὰ ἐξωτερικεύῃ μὲ σωστὴ ἔκφραση καὶ μὲ μέτρο τὶς ἐντυπώσεις καὶ τὶς κρίσεις του.  Ἔπειτα, ἔχει νὰ φροντίζῃ τὴν ἐκτύπωση καὶ τὴ δημοσίευση, ποὺ εἶναι ζήτημα πρακτικὸ καὶ ἐνέχει διάφορα προβλήματα χρηματικῆς διαχειρίσεως καὶ καλαισθητικῆς ποὺ φυσικὰ διεγείρουν τὴν κριτικὴν διδασκάλων καὶ συμμαθητῶν.

Γενικά, τὰ μαθήματα γίνεται προσπάθεια νὰ διδάσκωνται, ὅσο εἶναι δυνατό, μὲ μέθοδο συνεργασίας διδασκάλου καὶ μαθητοῦ καὶ ὄχι ὡς διδασκαλία γιὰ ἀποστήθιση. Προτρέπουνται τὰ παιδιὰ σὲ προσωπικὴ μελέτη στὴ βιβλιοθήκη τοῦ Κολλεγίου, είτε ἀπὸ βιβλία ποὺ ὑποδεικνύει ὁ δάσκαλο, εἴτε ἀπὸ βιβλία ποὺ διαλέγει ὁ μαθητὴς γιατὶ ἀνταποκρίνονται στὶς ἀπορίες ποὺ τὸν ἀπασχολοῦν. Στὸ ἐργαστήριο οἱ μαθηταὶ καταγίνονται μόνοι των σὲ πειράματα φυσικῆς καὶ χημείας, κατὰ τὶς ὑποδείξεις τοῦ καθηγητοῦ. Μεγάλο πρόβλημα εἶναι ἡ μελέτη τῶν μαθημάτων τῆς ἐπαύριον, μὲ αὐτὴν καταπιάνεται συνήθως ὁ μαθητὴς ἀφοῦ τελειώσῃ τὰ μαθήματα τῆς ἡμέρας, σωματικῶς, δηλαδή, καὶ πνευματικῶς κουρασμένος. Στὸ Κ.Α. ἔχει εἰσαχθῇ τὸ σύστημα τῆς μελέτης μέσα στὶς σχολικὲς ὧρες μὲ ἐπίβλεψη καὶ ὁδηγία δασκάλου.

Σπουδαιότατο αὐτὸ τὸ ζήτημα· νὰ μάθη τὸ παιδὶ πῶς νὰ μελετᾶ καὶ νὰ ἐνδιαφέρεται στὴ μελέτη του ὡς ἀπόκτηση γνώσεων καὶ ὄχι μόνο γιὰ νὰ πάρη καλὸ βαθμὸ τὴν ἄλλη μέρα.

Ἐκτὸς ἀπὸ αὐτά, τὸ Κ.Α. προσπαθεῖ νὰ καταστήση τὸ σχολεῖο γιὰ τὸν μαθητὴ σὰν ἕνα μικρόκοσμο, ὅπου συνηθίζει νὰ συνεργάζεται γιὰ κοινοὺς σκοπούς, νὰ ἐξασκῇ τὴν πρωτοβουλία του καθὼς καὶ τὴν κριτική του δύναμη, πρῶτα γιὰ ζητήματα τοῦ μικροῦ του κύκλου, καὶ ἔπειτα, στὶς ἀνώτερες τάξεις, γιὰ ζητήματα γενικώτερα, πατριωτικά, κοινωνικά, ἐπιστημονικά, φιλοσοφικά, κτλ.

Χάριν τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ συστήθηκαν διάφορα σωματεῖα μαθητῶν καὶ ἀναφέρω πρῶτα τὸ κυριώτερο, τὴν «Κοινότητα τοῦ Κ.Α.» στὴν ὁποία ἀνήκουν ὅλες οἱ ἀνώτερες τάξεις. Τὰ μέλη ὀφείλουν νὰ ὑποσχεθοῦν ὅτι θὰ τηρήσουν συμπεριφορὰ φιλονόμου πολίτου καὶ θὰ ἀποβλέπουν πάντα στὸ κοινὸ καλό.  Ἡ Κοινότης αὐτὴ τῶν μαθητῶν συνεργάζεται μὲ τὴ Διεύθυνση τοῦ Κολλεγίου, γιὰ ζητήματα ὑγείας, ἠθικῆς καὶ προόδου τῶν μαθητῶν, μέσον τεσσάρων ἐπιτροπῶν, Πειθαρχίας, Διασκεδάσεων, Ἀθλητικῶν καὶ τῶν Ἐσωτερικῶν Μαθητῶν. Κάθε ἐπιτροπὴ βοηθεῖται στὶς ἐνέργειές της ἀπὸ ἕνα δάσκαλο ὡς «σύμβουλο» καὶ λογοδοτεῖ στὴ «Βουλὴ» τῶν ἀντιπροσώπων τάξεων, ποὺ συνέρχεται μιὰ ἢ δυὸ φορὲς τὸν μῆνα, συζητεῖ καὶ ἀποφασίζει. Ἐξ ἄλλου, κάθε τάξη ἀποτελεῖ μονάδα μὲ ἀρχηγὸ ποὺ ἐκλέγει ἡ ἴδια καὶ γεννιέται εὐγενικιὰ ἅμιλλα μεταξὺ τῶν τάξεων στὰ ἀθλητικά, τὰ φιλολογικά, τὴ διαγωγή.

Γιὰ τοὺς μαθητὰς τῶν ἀνωτέρων τάξεων ὑπάρχουν λέσχες καὶ καθένας ἐγγράφεται ὅπου τοῦ ἀρέσει, λέσχη Ἑλληνικῆς φιλολογίας, Ἀγγλικῆς, Διεθνῶν Σχέσεων, Ἐπιστημῶν καὶ Ἐμπορίου, Προσκοπισμοῦ καὶ ἄλλες. Ἀρκετοὶ μαθηταὶ καταγίνουνται σὲ κηπουρικὴ καὶ δενδροφυτεία, ἄλλοι σὲ μηχανικά. Ἀπὸ ἐργασία, θεατρικές παραστάσεις, διαλέξεις ἢ ἀπὸ θεληματικὲς στερήσεις συχνὰ οἱ μαθητὲς συνάζουν χρήματα γιὰ τὸ Ταμεῖο  Ὑποτροφιῶν ἢ γιὰ φιλανθρωπικοὺς σκοπούς.  Ἔτσι συνηθίζουν ἀπὸ μικροί, νὰ ἐκπληροῦν ὄμορφα καὶ ἀπίεστα στὶς κοινωνικὲς ὑποχρεώσεις τοῦ πολίτου. Μιὰ φορὰ τὴν ἑβδομάδα γίνουνται ὁμιλίαι στὰ παιδιά, πότε ἀπὸ μέλη τοῦ διδακτικοῦ προσωπικοῦ, πότε ἀπὸ ξένους, ἐπὶ θεμάτων τῆς ἐκλογῆς τοῦ ὁμιλητοῦ. Αὐτὰ καὶ ἄλλα τοῦ ἰδίου πνεύματος εἶναι τὰ μέσα μὲ τὰ ὁποῖα ἐπιζητοῦνται ἐκεῖνα ποὺ ἔβαλε σκοπό του τὸ Κολλέγιο Ἀθηνῶν, καὶ ἔτσι προσπαθεῖ νὰ καταστήσῃ τὰ σχολειακὰ χρόνια πραγματικὴ προετοιμασία γιὰ τὴ ζωή. Μάθηση καὶ αὐτενέργεια, ἠθικότης καὶ ἀλληλεγγύη, ἀνάπτυξη τῆς ἰδιοφυῒας τοῦ καθενὸς καὶ σωματικὴ ὑγεία, εἶναι τὰ προσόντα, ποὺ ἂν ἀποκτήση κανείς, αὐξάνουν οἱ πιθανότητες ἐπιτυχίας του στὴν βιοπάλη.

Εὔκολα ἐννοεῖται πὼς ὅλων ἡ ἐφαρμογὴ ἐπιβαρύνει τοὺς δασκάλους περισσότερο ἀπὸ τὸ κοινὸν μάθημα, καὶ κόπος περισσότερος ἀλλὰ καὶ διανοητικὴ ἐργασία ἀπαιτεῖται πολὺ μεγαλύτερη. Διότι, καθὼς εἴπαμε, ἡ ὕλη ὁλόκληρη τοῦ ἐπισήμου προγράμματος ἐπιβάλλεται νὰ διδαχθῇ. Ὁ ἀπόφοιτος τοῦ Κ.Α. δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ξέρη λιγώτερα ἀπὸ τὸν ἀπόφοιτο ἄλλων ἀντιστοίχων σχολείων, Κλασσικῶν Γυμνασίων, Πρακτικῶν Λυκείων ἢ Ἐμπορικῶν Σχολῶν, ἐπιπλέον μάλιστα πρέπει νὰ ξέρη ἀγγλικὰ καὶ νὰ λάβῃ τὴν πνευματικὴ καὶ τὴν ψυχικὴ μόρφωση ποὺ προσπάθησα νὰ περιγράψω.

Τίθεται, λοιπόν, στὴ Διεύθυνση καὶ τοὺς δασκάλους τοῦ Κολλεγίου πρόβλημα πολύπλοκο καὶ σὲ ἐρχόμενο ἄρθρο, ἂν θέλη ἡ «Ἐργασία», θὰ ἐκθέσω τί γίνεται γιὰ νὰ λυθῇ.

Στὸ προηγούμενο τεῦχος τῆς «Ἐργασίας» ἔδειξα πῶς τὸ διδακτικὸ προσωπικὸ τοῦ Κολλεγίου Ἀθηνῶν βρέθηκε ἐμπρὸς σὲ δύσκολο πρόβλημα, μὲ ποιό τρόπο νὰ συνδυάσῃ τὴν καλὴ διδασκαλία ὁλόκληρης τῆς ὕλης τῶν ἐπισήμων προγραμμάτων Γυμνασίου, Πρακτικοῦ Λυκείου καὶ Ἐμπορικῆς Σχολῆς, μὲ τὴν ὑποχρεωτικὴ διδασκαλία τῆς Ἀγγλικῆς καὶ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν διαφόρων ἠθομορφωτικῶν μέτρων ποὺ ἐπιβάλλει ἡ σύγχρονη ἀντίληψη περὶ μέσης ἐκπαιδεύσεως.

Τὸ ἐπίσημο πρόγραμμα ἐπιβάλλει στὸν μαθητὴ τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου 32 ὧρες μάθημα τὴν ἑβδομάδα, στὸν μαθητὴ τοῦ Γυμνασίου 30 ὧρες, στὸν μαθητὴ τοῦ Πρακτικοῦ Λυκείου 36 καὶ στὸν μαθητὴ τῆς Ἐμπορικῆς Σχολῆς 34-36. Καὶ δὲν περιλαμβάνεται σὲ αὐτὲς τὶς ὧρες οὔτε ἡ γυμναστική, ποὺ εἶναι ὑποχρεωτική, οὔτε τὰ προαιρετικά λεγόμενα μαθήματα.

Γιὰ νὰ ἀντιληφθοῦμε ἀμέσως πόσο βαρὺ εἶναι τὸ πρόγραμμα αὐτό, προσθέτω τὶς ὧρες τοῦ Γαλλικοῦ προγράμματος ποὺ τὶς ἔχω πρόχειρες. Στὶς τάξεις ποὺ ἀντιστοιχοῦν στὴ δική μας τὴ Δημοτικὴ ἐκπαίδευση, ἔχουν 25 ὧρες καὶ σὲ αὐτὲς περιλαμβάνονται 5 ὧρες ἀριθμητικῆς καὶ χειροτεχνίας, μιὰ ζωγραφικῆς, μιὰ μουσικῆς καὶ δυὸ γυμναστικῆς. Στὶς γυμνασιακές τάξεις ἔχουν 21 ἕως 23 ὧρες, στὴν ἀνώτατη τάξη τῆς «Φιλοσοφίας» ἔχουν 24 καὶ στὴν ἀνώτατη τῶν «Μαθηματικῶν» 25.

Σὲ αὐτὸ λοιπὸν τὸ τόσο βαρὺ ἐπίσημο πρόγραμμα ἔχουμε νὰ προσθέσουμε στὸ Κολλέγιο 5-7 ὑποχρεωτικὲς ὧρες Ἀγγλικῶν καὶ ἀνεβαίνει ἡ καθημερινὴ ἐργασία τοῦ παιδιοῦ σὲ 6-7 ὧρες. Ἂν προσθέσετε καὶ 2-3 ὧρες μελέτης, καταντᾶ ἡ καθημερινὴ ὑποχρεωτικὴ ἀπασχόληση τοῦ μαθητοῦ ὀκτάωρη ἢ καὶ δεκάωρη. Πῶς νὰ μὴν καταπονηθῇ τὸ παιδὶ μὲ τόσες ὧρες ἐργασίας καὶ πῶς ἡ ὑπερκόπωση αὐτὴ νὰ μὴν ἐπηρεάσῃ ὀλέθρια καὶ τὴν πνευματικὴ καὶ τὴν σωματική του ὑγεία; Πῶς νὰ μείνῃ καιρὸς γιὰ ἄλλες ἀπασχολήσεις ἢ μελέτες ποὺ εἴπαμεν ἤδη, στὸ προηγούμενο ἄρθρο, ὅτι θεωροῦνται σήμερα ἀπαραίτητες γιὰ τὴν μόρφωση τοῦ καλοῦ πολίτου; Πῶς μπορεῖ τὸ Κολλέγιο Ἀθηνῶν νὰ ἐκπληρώσῃ τὸν προορισμό του, ὅπως τὸν ὀνειρεύθηκαν ἐκεῖνοι ποὺ τὸ ἵδρυσαν κι ἐκεῖνοι ποὺ τὸ συντηροῦν;

Αὐτὸ τὸ ἐρώτημα τέθηκε στοὺς δασκάλους τοῦ Κολλεγίου, καὶ στὴν πράξη, κάθε μέρα, σηκώνουνταν σὰν δύσμορφο φάντασμα ἐμπρός τους. Πολλοὺς μῆνες κατέγινε ὁ Καθηγητικὸς Σύλλογος τοῦ Κολλεγίου Ἀθηνῶν γυρεύοντας μιὰ λύση. Στὴν οὐσία βέβαια δὲν ὑπῆρχεν ἀμφιβολία, ὅλοι οἱ γιατροὶ καὶ οἱ παιδαγωγοὶ τοῦ κόσμου ἔχουν καταδικάσει τὸ διδακτικὸ σύστημα ποὺ προκαλεῖ ὑπερκόπωση τοῦ μαθητοῦ, οἱ πρῶτοι γιατὶ βλάπτει τὴν ὑγεία τοῦ σώματος καὶ τοῦ πνεύματος, οἱ δεύτεροι γιατὶ δὲν ἐπιτρέπει τὴν ψυχικὴ καλλιέργεια τοῦ παιδιοῦ, ἀποκλείει τὴν προπαρασκευήν του γιὰ τὶς ἀνάγκες τῆς πολυσύνθετης σύγχρονης βιοπάλης, παρεμποδίζει τὴν ὑγιᾶ κατανόηση τῶν συγχρόνων κοινωνικῶν προβλημάτων, καθιστᾶ ἀδύνατη τὴν γένεση καὶ τὴν ἀνάπτυξη τῶν φυσικῶν κλίσεων γιὰ κάποια ἐπαγγελματικὴ ἢ ἐπιστημονικὴ δράση στὴν κοινωνία. Μὲ ἄλλα λόγια ὁ μαθητὴς καταντᾶ πιὰ νὰ μὴ σκέπτεται, νὰ μὴν κρίνῃ, ἡ αὐτενέργειά του ἐκλείπει καὶ θεωρεῖται ἄριστος ὅταν, δίσκος φωνογράφου, ἀποστηθίζει πιστὰ ἐκεῖνα ποὺ τοῦ δίδαξαν. Στὴν ὑπερκόπωση αὐτὴ ἀποδίδεται καὶ ἡ πνευματικὴ στειρότης ποὺ παρατηρεῖται γενικὰ στοὺς ἀποφοίτους τῆς Μέσης Ἐκπαιδεύσεως.

Μελετήθηκε πρῶτα, ἂν ἦταν κατορθωτὸ νὰ ἐλαττωθοῦν οἱ ὧρες διδασκαλίας τοῦ ἐπισήμου προγράμματος χωρὶς νὰ ἐλαττωθῇ ἡ ὕλη του. Θεωρήθηκε ἀδύνατο. Καμμιὰ ἐλάττωση τῆς ὕλης δὲν ἐπιτρέπεται φυσικά, ὥστε μιὰ καὶ μόνη διέξοδος ὑπῆρχε καὶ αὐτὴν παραδέχθηκε καὶ σύστησε ὁ Σύλλογος τῶν Καθηγητῶν, τὴν παράταση τῶν σπουδῶν στὸ Κολλέγιο κατὰ ἕνα χρόνο. Εἶναι αὐτονόητο πὼς τὸ μέτρο αὐτὸ ζημιώνει χρηματικῶς τὸ Κολλέγιο, ἀλλὰ ὁ σκοπός του δὲν εἶναι βέβαια κερδοσκοπικὸς καὶ ὅταν ὑποβλήθηκε ἡ πρόταση τοῦ Συλλόγου, μὲ λεπτομερὲς δικαιολογητικὸ ὑπόμνημα, στὸ Δ. Συμβούλιο τοῦ Κολλεγίου, ἔγινε δεκτὴ καὶ ζητήθηκε ἡ ἔγκριση τῶν Ὑπουργείων Παιδείας καὶ  Ἐθνικῆς Οἰκονομίας.

Ἐννοεῖται ὅτι ἡ ἐργασία τῶν Καθηγητῶν συμπληρώθηκε μὲ τὸν καταρτισμὸ ὡριαίου προγράμματος, κατὰ τὸ ὁποῖον ἡ διδακτέα ὕλη τῶν τάξεων ποὺ ἔχει τὸ Κολλέγιο, δύο τοῦ Δημοτικοῦ καὶ ἕξι τοῦ Γυμνασίου π.χ. διαμοιράσθηκε σὲ δύο καὶ ἑπτὰ χρόνια. Ἀπὸ αὐτὸ προέρχεται, φυσικά, σημαντικὴ ἐλάφρυνση τῶν καθημερινῶν ὡρῶν διδασκαλίας καὶ ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ἐπιτρέπει νὰ ἀφιερώνεται καὶ μιὰ πρωϊνὴ ὥρα σὲ μελέτη μαθημάτων τῆς ἄλλης μέρας, πρᾶμα παιδαγωγικῶς σπουδαιότατο, καθὼς είπαμε.

Τὰ Ὑπουργεῖα Παιδείας καὶ Ἐθνικῆς Οἰκονομίας ἐξέτασαν ἐπιμελῶς τὴν ὑπόθεση καὶ ἐπέτρεψαν νὰ ἐφαρμοσθῇ δοκιμαστικῶς τὸ νέο πρόγραμμα, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὶς κατώτερες τάξεις καὶ βαθμηδὸν σὲ ἀνώτερες. Ἐφαρμόσθηκε λοιπὸν τὸ 1930-31 στὴν 5η καὶ 6η τοῦ Δημοτικοῦ, τὴν 1η καὶ 2α τοῦ Γυμνασίου, καὶ τὸ 1931-32 ἐπεκτάθηκε στὴν 3η τοῦ Γυμνασίου, τὴν 3η τοῦ Πρακτικοῦ Λυκείου καὶ τὴν 1η τῆς Ἐμπορικῆς Σχολῆς. Ἔγινε στὰ δύο αὐτὰ χρόνια εἰδικὴ παρακολούθηση τῶν μαθητῶν τοῦ νέου προγράμματος καὶ παιδαγωγικῶς καὶ ὑγιεινῶς, μαζεύθηκαν καὶ πληροφορίες ἀπὸ τοὺς γονεῖς ἢ κηδεμόνες των. Τὰ ἀποτελέσματα βγῆκαν καθ’ ὅλα ἱκανοποιητικά. Παρατηρήθηκε ἀξιοσημείωτη διαφορὰ στὴ σωματικὴ ὑγεία καὶ ἀνάπτυξη καθὼς καὶ στὴν πνευματικὴ ἐπίδοση τῶν μαθητῶν καὶ σχηματίσθηκε ἡ πεποίθηση πὼς ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ νέου προγράμματος ὑπῆρξεν ἀληθινὰ εὐεργετική.

Αὐτὰ ὅλα ἐκτέθηκαν στὴν Κυβέρνηση, ἡ ὁποία ἀφοῦ ἀναγνώρισε τὴν ὀρθότητα τῶν σκέψεων τοῦ Κολλεγίου καὶ πληροφορήθηκε μὲ πολὺ ἐνδιαφέρον ὅλες τὶς λεπτομέρειες, ἐπέτρεψε νὰ ἐπεκτείνεται τὸ νέο πρόγραμμα καὶ στὶς ἀνώτερες τάξεις.  Ἔτσι στὸν φετεινὸ σχολικὸ χρόνο, ἐφαρμόζεται τὸ πρόγραμμα καὶ στὴν 4η Γυμνασίου καὶ Πρακτικοῦ Λυκείου, καὶ στὴ 2α τῆς Ἐμπορικῆς Σχολῆς. Σημειωτέον ὅμως ὅτι τὸ νέο πρόγραμμα εἶναι καταρτισμένο ἔτσι, ὥστε νὰ ἀπαλλάσσωνται τὰ παιδιὰ ἀπὸ ἑνὸς ἔτους φοίτηση στὴν προπαρασκευαστικὴ τάξη τῶν Ἀγγλικῶν, ὥστε οὐσιαστικῶς δὲν παρατείνονται τὰ χρόνια τῶν σπουδῶν στὸ Κολλέγιο. Ἀλλὰ καὶ ἂν ἐπέρχεται παράταση γιὰ μερικούς, τὸ ὄφελος ἀπὸ τὴν γενικὴ ἀνάπτυξη τοῦ ἀποφοίτου εἶναι τόσο, ποὺ ἀναμφίβολα θὰ ἐπηρεάση εὐνοϊκώτατα ὅλη τὴ μέλλουσα ἐξέλιξή του στὴν κοινωνία. Μήπως αὐτὸς δὲν εἶναι ὁ σκοπὸς καὶ ὁ πόθος κάθε γονέως μὲ γνώση; ἂς ἀφήσουμε ἐκείνους ποὺ ἀποβλέπουν ἁπλῶς στὸ νὰ πάρει ὁ γυιός των, ὅσον μπορεῖ ταχύτερα, τὸ «χαρτί», τὸ δίπλωμα, καὶ ἂν δὲν τὸ ἀξίζη.

Τὸ πείραμα ποὺ γίνεται μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο στὸ Κολλέγιο θὰ ἔχει πιθανῶς ἀπώτερες συνέπειες, ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἑλληνικὸ πρόγραμμα τῆς Μέσης Ἐκπαιδεύσεως. Δὲν εἶμαι εἰδικός, οὔτε γνωρίζω αὐτὸ τὸ πρόγραμμα στὶς λεπτομέρειές του, ἑπομένως ἀπέχω ἀπὸ κρίσεις καὶ προτάσεις διορθώσεως. Μοῦ γεννιοῦνται ὅμως κάποιες ἀπορίες, ποὺ ἴσως ἀξίζει νὰ τὶς ἀναφέρω, γιατὶ ἀφοροῦν τὰ ζητήματα ποὺ ἀπασχόλησαν, ὅπως εἶπα, τὴν Διεύθυνση καὶ τοὺς Καθηγητὰς τοῦ Κολλεγίου.

Διερωτοῦμαι πῶς γίνεται σὲ ἄλλα μέρη τοῦ κόσμου, ποὺ βέβαια δὲν εἶναι κατώτερα ἀπὸ μᾶς στὴν ἐκπαίδευση, νὰ τὰ καταφέρνουν μὲ σημαντικὰ λιγώτερες ὧρες διδασκαλίας. Ἂν παραβάλετε τὶς ὧρες μαθηματικῶν στὰ δικά μας Πρακτικὰ Λύκεια μὲ τῶν ἀντιστοίχων Γερμανικῶν, θὰ ἀπορήσετε πῶς μὲ οὔτε τρία τέταρτα τῶν δικῶν μας βγάζουν ἐκεῖνοι ἀποφοίτους ποὺ δὲν φαντάζομαι νὰ εἶναι ἀμαθέστεροι ἀπὸ τοὺς ἐδῶ. Ἀλλὰ καὶ ἂν παραδεχθοῦμε ὅτι οἱ Γερμανοὶ ὅταν ἀποφοιτοῦν ξέρουν λιγώτερα ἀπὸ τοὺς  Ἕλληνας, αὐτὸ δὲν τοὺς ἐμποδίζει νὰ γίνωνται κατόπι μεγάλοι σοφοί, μηχανικοί κτλ. Τὸ συμπέρασμα φαίνεται νὰ εἶναι ὅτι παρακουράζονται τὰ δικά μας παιδιὰ καὶ αὐτὴ ἡ ὑπερκόπωση ἐπηρεάζει ἄσχημα τὴν κατοπινή τους ἐξέλιξη, ἐνῶ ὁ Γερμανός π.χ. διατηρεῖ ὅλη τὴ φρεσκάδα καὶ τὴ δύναμη τοῦ μυαλοῦ του, ὅλη τὴν παραγωγικότητα τῆς σκέψεώς του.

Ἂς πάρουμε τὴ διδασκαλία τῆς Ἀρχαίας· τετριμμένη ἀλήθεια εἶναι πὼς ἐκεῖνο τὸ μάθημα ὠφελεῖ προπάντων, ποὺ τὸ ἀγαπᾶ καὶ τὸ χαίρεται ὁ μαθητής. Πάρετε λοιπὸν τὰ γυμνασιόπαιδά μας καὶ θὰ φρίξετε ὅταν δεῖτε τὴν ἀπέχθειά των γιὰ ὅ,τι σχετίζεται μὲ τὴν ἀρχαία Ἑλληνική, τὴ γλῶσσα αὐτὴ ποὺ εἶναι δική μας γλῶσσα, μὲ τὴν ὁποία γράφηκαν τὰ θαυματουργὰ ἐκεῖνα ἔργα, ποὺ ἐμπρός των γονατίζει καὶ τὰ λατρεύει ὅλη ἡ διανοουμένη ὑφήλιος.

Ἀφίνω τὴν ἱστορία τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς φιλολογίας, ἀπὸ τὴν ὁποία μερικοὶ ξέρουν μιὰ δεκαριὰ ὀνόματα, ἀλλὰ σχεδὸν κανεὶς δὲν ξέρει νὰ τὰ τοποθετήσῃ χρονολογικῶς. Ἀπὸ τὴν ἄγνοια αὐτὴ τῶν ἀριστουργημάτων τῶν Ἑλληνικῶν, προέρχονται, νομίζω, πολλὲς ἀπὸ τὶς διανοητικὲς ἐλλείψεις καὶ τὶς ἠθικὲς ἀδυναμίες ποὺ παρατηροῦμε στοὺς διπλωματούχους, καὶ τοῦτο ὄχι μόνο γιατὶ δὲν μποροῦν νὰ πιοῦν σοφία ἀπὸ τὴ βρύση της, ἀλλὰ καὶ γιατὶ κουράζουνται, καταπονοῦνται καὶ στοὺς περισσότερους δὲν μένει πιὰ δύναμη καὶ θέληση γιὰ ἰδιαίτερη σπουδή. Οἱ ὧρες διδασκαλίας τῆς Ἀρχαίας εἶναι πολλὲς καὶ ἐπίπονες καὶ αὐτὰ εἶναι τὰ ἀποτελέσματα.

Οἱ τοῦ Κολλεγίου Ἀθηνῶν ἔχουμε τὴν πεποίθηση ὅτι μὲ τὸ νέο μας πρόγραμμα θὰ ἀποφύγουμε τουλάχιστο τὸ τελευταῖο κακό, τὴν πνευματικὴ καὶ σωματικὴ κούραση. Ἔχουμε καὶ τὴν ἐλπίδα ὅτι ἡ προσπάθεια νὰ βγάλουμε στὴν  Ἑλληνικὴ κοινωνία πολῖτες τίμιους καὶ χρήσιμους θὰ ἐπιτύχει.