Amartya Sen, 1933-

Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών 1998

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Αμάρτυα Σεν (γεν. Santiniketan, Ινδία, 1933), ο "Ινδός οικονομολόγος των φτωχών", δίδαξε στο Κολέγιο Τρίνιτι του Καίμπριτζ (Η.Β.). Υπήρξε πρόεδρος της Εταιρείας Οικονομετρίας και της Διεθνούς Οικονομικής Ένωσης. Σήμερα είναι καθηγητής Οικονομίας και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το 1998 βραβεύτηκε με το Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών για το συνολικό του έργο, αλλά ιδιαίτερα διότι επανέφερε στα Οικονομικά τη λογική σκέψη, τη φιλοσοφική θεώρηση και τη διασύνδεσή τους με άλλες κοινωνικές επιστήμες. Απέδειξε την αλληλουχία των δημοκρατικών δομών και της ελευθερίας με την ευημερία. Κατέδειξε ότι τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας, όπως η φτώχεια και οι λιμοί, οξύνονται εκεί όπου δεν υπάρχει επάρκεια ελευθερίας και δημοκρατίας. Το 2010 το περιοδικό "Time" τον συμπεριέλαβε στους 100 ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επίδραση στον κόσμο, το δε "New Statesman" στους 50. Μεταξύ των έργων του, που έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες, είναι: "Collective Choice and Social Welfare" (1970), "On Economic Inequality" (1973/1997), "Poverty and Famines: an Essay on Entitlement and Deprivation" (1981), "On Ethics and Economics" (1987), "Hunger and Public Action" (επιμ. με τον J. Dreze, 1989), "The Quality of Life" (με την M. Nussbaum, 1993), "Reason Before Identity" (1999), "The Argumentative Indian" (2005), "Identity and Violence: The Illusion of Destiny" (2006), "Imperial Illusions: India, Britain, and the wrong lessons" (2007), "The Idea of Justice" (2009), "Mismeasuring Our Lives: Why GDP Doesn't Add Up" (με τους J. E. Stiglitz και J.-P. Fitoussi, 2010).

Πηγή: Βιβλιονέτ

Ο Amartya Sen στη Bιβλιοθήκη

Sen, Amartya Kumar. Για την ηθική και την οικονομία. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτης, 2000. [174.4 SEN]

Άλλα βιβλία του Amartya Sen στα ελληνικά

Sen, Amartya Kumar. Ταυτότητα και βία. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2012.

Sen, Amartya Kumar. Η ανάπτυξη ως ελευθερία. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006.

Sen, Amartya Kumar. Επανεξετάζοντας την ανισότητα. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2004.

 Απόσπασμα από το άρθρο του Γιάννη Παλαιολόγου για τον Amartya Sen:

Πολλά οικονομικά μοντέλα δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα Μεγάλο μέρος του έργου του Αμάρτια Σεν ως πολιτικού φιλοσόφου εστιάζεται στο ζήτημα της ανισότητας και ειδικότερα στο «τι είδους ισότητα» πρέπει να επιδιώκει μια δίκαιη κοινωνία. Όπως εξηγεί, η άμβλυνση της εισοδηματικής ανισότητας είναι μία μόνο πτυχή του πολυδιάστατου ζητήματος της ανισότητας. «Υπάρχει ανισότητα στην πρόσβαση στην παιδεία, στην υγεία, στην κοινωνική ασφάλιση. Η προσέγγιση της ανισότητας από τη δημόσια πολιτική δεν πρέπει να γίνεται αποκλειστικά μέσα από το πρίσμα του εισοδήματος».Ο Ινδός νομπελίστας έχει πρωτοστατήσει στη μελέτη των θεσμικών αιτιών των λιμών και στην κατάρτιση των οικονομικών και κοινωνικών κριτηρίων που έχει υιοθετήσει ο ΟΗΕ για το Human Development Report, το οποίο συντάσσει ετησίως, και που αξιολογεί την ευημερία των χωρών με όρους πολύ ευρύτερους και ουσιώδεις από την αύξηση του ΑΕΠ. Η θεωρητική βάση των κριτηρίων αυτών είναι μία σύλληψη της έννοιας της ελευθερίας που έχει αναπτύξει ο Σεν η οποία, σε αντίθεση με τη λογική του κλασικού φιλελευθερισμού (και των νεοφιλελεύθερων απογόνων του), δεν βλέπει την ισότητα ως αξία ανταγωνιστική προς την ελευθερία, αλλά ως απαραίτητη προϋπόθεση.

«Η ιδέα ότι η ελευθερία και η ισότητα είναι ανταγωνιστικές αξίες είναι προϊόν διανοητικής σύγχυσης, που έχει αποδειχθεί αρκετά επιζήμια», σημειώνει και εξηγεί: «Η έννοια της ελευθερίας, όπως την ερμηνεύω, είναι η έννοια που της έδωσε ο Αριστοτέλης –της ελευθερίας της πλήρους ανάπτυξης της προσωπικότητας– και αργότερα ο Άνταμ Σμιθ, που μίλησε για την ελευθερία στην επιδίωξη της καλής ζωής. Από αυτήν την ερμηνεία προκύπτει πως αν κάποιος ενδιαφέρεται για την ελευθερία, πρέπει να ενδιαφέρεται και για την καταπολέμηση της ανισότητας».Πιστεύει ότι οι θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού τις τελευταίες δεκαετίες έχουν σφετεριστεί την έννοια της ελευθερίας; «Όχι, πιστεύω ότι η ελευθερία έχει πολλαπλά νοήματα. Η πτυχή στην οποία εστιάζουν οι υποστηρικτές της ελευθεριακής φιλοσοφίας –την απουσία περιορισμών και επεμβάσεων στην ιδιωτική ζωή του καθενός– είναι αναμφίβολα σημαντική. Μάλιστα, ήμουν από εκείνους που ανέδειξαν τη σημασία της ατομικής ελευθερίας στη θεωρία της κοινωνικής επιλογής. Ωστόσο, η σύλληψη αυτή δεν εξαντλεί την έννοια της ελευθερίας, και όσοι νομίζουν ότι την εξαντλεί, περιορίζουν αδικαιολογήτως την έννοια».Τα επιχειρήματα αυτά –για τις διαφορετικές πτυχές της ανισότητας, για τη σχέση ισότητας και ελευθερίας– δεν έχουν απλώς θεωρητικό ενδιαφέρον. Ο προβληματισμός στο επίκεντρο του περυσινού βιβλίου του Σεν (μαζί με τον Ζαν Ντρεζ) για τη σύγχρονη Ινδία αφορά την αδυναμία της χώρας να βελτιώσει την ποιότητα ζωής εκατοντάδων εκατομμυρίων Ινδών, παρά τα αναπτυξιακά (με όρους ΑΕΠ) άλματα των τελευταίων 20 ετών και το δημοκρατικό καθεστώς που διασφαλίζει τις ατομικές τους ελευθερίες. «Εισοδηματικά, η Ινδία δεν είναι πιο άνιση από την Κίνα. Αλλά όσον αφορά την ισότητα πρόσβασης –και την ελευθερία την οποία αυτή συνεπάγεται– σε επαρκή σχολεία, σε λειτουργικά νοσοκομεία, σε προγράμματα εμβολιασμού, σε κοινωνική ασφάλιση, αυτή σε μεγάλο βαθμό δεν υφίσταται για τους φτωχούς στην Ινδία, ενώ υφίσταται για τους περισσότερους φτωχούς στην Κίνα».

Τα σωστά μαθηματικά

Παράλληλα με τη συρρίκνωση της έννοιας της ελευθερίας, ο Σεν έχει αναδείξει και εναντιωθεί εδώ και δεκαετίες στην «τεχνοκρατικοποίηση» της οικονομικής επιστήμης. «Για πολλά οικονομικά προβλήματα, τα μαθηματικά βοηθούν πολύ. Το ζήτημα είναι η χρήση των σωστών μαθηματικών εργαλείων», εξηγεί ο φημισμένος οικονομολόγος, του οποίου το αρχικό πτυχίο συνδύαζε Οικονομικά και Μαθηματικά. «Τα μαθηματικά που χρησιμοποιούνται στα Οικονομικά προέρχονταν για ένα διάστημα κυρίως από τη Φυσική. Αλλά οι μεταβλητές της Φυσικής είναι πολύ διαφορετικές –και πολύ πιο εύκολα μετρήσιμες– από αυτές των Οικονομικών».Για τον Σεν, ο μιμητισμός των φυσικών επιστημών είναι «η εύκολη λύση», αλλά έχει στρεβλωτική επίδραση στον κλάδο, καθώς πολλά οικονομικά προβλήματα δεν μπορούν να αναλυθούν έτσι. Ωστόσο, όπως παρατηρεί, όσοι υιοθετούν αυτή τη μεθοδολογία τείνουν να ανταμείβονται δυσανάλογα (με καλύτερες θέσεις, υψηλότερους μισθούς κ.ο.κ.). «Το αποτέλεσμα είναι ότι αρκετοί ικανοί νέοι οικονομολόγοι παρεκτρέπονται από το μονοπάτι που θα παρήγε ρηξικέλευθο επιστημονικό έργο που δεν είναι ιδιαίτερα τεχνικό, προς την κατεύθυνση πιο τεχνικής δουλειάς πιο χαμηλής ποιότητας».

 Πολλά οικονομικά μοντέλα, κατά τον Σεν, πάσχουν από την τυφλή τους προσήλωση σε ορισμένα βασικά αξιώματα –π.χ. τα μονοδιάστατα εγωιστικά κίνητρα του οικονομικού ανθρώπου, ή τη φυσική τάση των αγορών προς την αυτο-ρύθμιση– που «δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα». Η τροποποίησή τους ώστε να γίνουν πιο ρεαλιστικά, καταλήγει, προϋποθέτει διαφοροποιήσεις που δεν χωρούν στα όρια της ορθόδοξης προσέγγισης.                                                                                        

Πηγή: Η Καθημερινή, 31 Αυγούστου 2014

Αν κάποιος ενδιαφέρεται για την ελευθερία, πρέπει να ενδιαφέρεται και για την καταπολέμηση της ανισότητας,

λέει ο νομπελίστας οικονομολόγος Αμάρτια Σεν.

Συνέντευξη του Amartya Sen στον Gie Goris, Mondiaal Nieuws, 8 Απριλίου 2014         

http://www.mo.be/en/interview/amartya-sen-elections-communal-politics-and-inequality-india

Άρθρο της Madeleine Bunting στην εφημερίδα The Guardian, 16 Ιουλίου 2013         

http://www.theguardian.com/world/2013/jul/16/amartya-sen-india-dirtyfighter

Απόσπασμα από συνέντευξη του Amartya Sen στο ιταλικό περιοδικό L’espresso (Ελευθεροτυπία, 29 Οκτωβρίου 2011)           

http://politicalreviewgr.blogspot.gr/2011/10/blog-post_5515.html 

Συνέντευξη του Amartya Sen στον Θανάση Λάλα (Το Βήμα, 18 Οκτωβρίου 1998)         

http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=103908

Άρθρο του Jonathan Steele στην εφημερίδα The Guardian, 31 Μαρτίου 2001          

http://www.theguardian.com/books/2001/mar/31/society.politics