Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης για το Τσουνάμι, ο Καθηγητής Φυσικών Καταστροφών και εμπειρογνώμων διεθνούς κύρους σε θέματα Τσουνάμι, Διευθυντής/President του Κολλεγίου Αθηνών Κώστας Συνολάκης ΄75, απαντά σε καίριες ερωτήσεις σχετικά με το φαινόμενο αυτό και υπογραμμίζει πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση των πολιτών αλλά και η έγκαιρη λήψη μέτρων από πλευράς των κυβερνήσεων για την αντιμετώπισή του. 

1. Τι σημαίνει η Παγκόσμια Ημέρα Ενημέρωσης για το "τσουνάμι" για τον απλό πολίτη και για τις κυβερνήσεις;

Είναι μια συμβολική ημέρα που τιμά τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα από τσουνάμι τον προηγούμενο αιώνα και υπενθυμίζει στα κράτη την επιτακτική ανάγκη για συνεχή εκπαίδευση των πολιτών για τα απλά μέτρα που πρέπει να λάβουν, αν βρεθούν σε παραλίες και αισθανθούν σεισμική δόνηση που διαρκεί πάνω από 15 δευτερόλεπτα, ή παρατηρήσουν ασυνήθιστες μετακινήσεις της ακτογραμμής.

2. Πόσο αποτελεσματικά είναι τα παγκόσμια συστήματα προειδοποίησης από τσουνάμι που υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη;

Τα παγκόσμια συστήματα προειδοποιούν αποτελεσματικά για τσουνάμι στον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό και πολύ πρόσφατα έχουν αρχίσει και λειτουργούν εθνικά παρατηρητήρια τσουνάμι και στη Μεσόγειο. Βέβαια, όσο μεγαλύτερος είναι ο χρόνος που χρειάζεται να ταξιδέψει ένα τσουνάμι από την πηγή του και να πλήξει μια παραλία, τόσο περισσότερος χρόνος υπάρχει για να γίνει πιο αξιόπιστη πρόβλεψη. 

3. Ποια πρόοδος έχει υπάρξει το τελευταίο διάστημα στο κεφάλαιο της αντιμετώπισης των τσουνάμι και ποιο είναι το πιο σίγουρο μέτρο για την ασφάλεια των πολιτών;

Παγκόσμια, η μεγαλύτερη πρόοδος είναι ότι χρησιμοποιούνται μοντέλα προσομοίωσης, όπως το MOST (πoυ αναπτύχθηκε στο εργαστήριό μου στο University of Southern California), ώστε να γίνονται στοχευμένες εκτιμήσεις του χρόνου άφιξης σε μια συγκεκριμένη περιοχή και του ύψους του τσουνάμι και της πλημμύρας. Οι εκτιμήσεις αυτές επικαιροποιούνται, όταν το τσουνάμι γίνει αντιληπτό από έναν ή περισσότερους από τους 70 περίπου τσουναμογράφους, που είναι εγκαταστημένοι στους πυθμένες των μεγάλων ωκεανών. 

Είναι πολύ δύσκολο να γίνουν έγκαιρες εκτιμήσεις για το ύψος των τσουνάμι που προξενούνται πολύ κοντά στην ακτή, αλλά γίνεται μια μεγάλη παγκόσμια προσπάθεια να μειωθεί ο χρόνος προειδοποίησης και οι εκτιμήσεις να είναι πιο στοχευμένες. Για παράδειγμα, το 2011, στην Ιαπωνία το τσουνάμι που προξενήθηκε απο τον μεγα-σεισμό μεγέθους 9 έφτασε στην πλησιέστερη στο επίκεντρο ακτή σε λιγότερο από 25 λεπτά. Ο λίγος χρόνος ήταν αρκετός για να γίνει προειδοποίηση μόνο με βάση το μέγεθος του σεισμού, χωρίς πληροφόρηση για το ύψος του κύματος ή τα σημεία στα οποία η πλημμύρα θα ήταν μεγαλύτερη. Το ίδιο τσουνάμι έφτασε μετά από 8 περίπου ώρες στην Χαβάη και έτσι υπήρχε χρόνος για πολύ σαφή εκτίμηση του ύψους του κύματος και της πλημμύρας που αυτό θα προξενούσε στις ακτές. 

4. Είναι ενημερωμένος ο παγκόσμιος πληθυσμός για το τι πρέπει να κάνει στο ενδεχόμενο εκδήλωσης ενός τσουνάμι;

Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο δεν γνωρίζουν τα βασικά για να προστατευτούν και, επαναλαμβάνω, αν βρεθεί κανείς σε παραλία και αισθανθεί σεισμική δόνηση που διαρκεί πάνω από 15 δευτερόλεπτα, ή παρατηρήσει ασυνήθιστες μετακινήσεις της ακτογραμμής, τότε να απομακρυνθεί, ώστε να βρεθεί σε υψόμετρο πάνω από 15 μέτρα από την παραλία και να περιμένει οδηγίες από την πολιτική προστασία. Ακόμη και σε χώρες με μακρόχρονη ιστορία με τοπικά τσουνάμι, όπως η Ιαπωνία, η Χιλή, η Ινδονησία, αλλά και η Ελλάδα, υπάρχουν πολλοί που δεν ξέρουν να αναγνωρίσουν τον κίνδυνο και να δράσουν άμεσα, ή ακόμη και με προειδοποίηση δεν απομακρύνονται έγκαιρα. 

5. Στην Ελλάδα υπάρχει δίκτυο άμεσης ενημέρωσης του πληθυσμού για τα τσουνάμι;

Μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε. Το Κέντρο Προειδοποίησης Τσουνάμι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών ενημερώνει την Πολιτική Προστασία για όλους τους σεισμούς μεγαλύτερους από μέγεθος περίπου 6 και η Πολιτική Προστασία πρέπει να εκδώσει την εντολή εκκένωσης. Η διαφορά στην αντιμετώπιση μεταξύ του 2017 (σεισμός Κω) και του 2020 (σεισμός Σάμου) είναι τεράστια. Για τον σεισμό της Σάμου, η Πολιτική Προστασία εξέδωσε προειδοποιητικό μήνυμα με το 112, που έφτασε στη Σάμο πριν φτάσει το δεύτερο κύμα από το τσουνάμι που ήταν και το μεγαλύτερο. Έτσι, οι Σαμιώτες είχαν λίγο αλλά ικανό χρόνο να απομακρυνθούν από τις ακτές, όσοι τουλάχιστον αξιολόγησαν σωστά το μήνυμα από το 112, δηλαδή ότι βρισκόντουσαν σε άμεσο κίνδυνο. Μακάρι και στο μέλλον η Πολιτική Προστασία να δράσει το ίδιο έγκαιρα και αποτελεσματικά.

6. Με βάση τα ιστορικά δεδομένα στον Ελλαδικό χώρο ποιος είναι ο χρόνος αντίδρασης των πολιτών, για να γλιτώσουν από ένα τσουνάμι;

Ο διαθέσιμος χρόνος για να αντιδράσουν οι πολίτες εξαρτάται από την απόστασή τους από το ρήγμα που προξενεί το τσουνάμι. Το 1956, ο σεισμός της Αμοργού, μεγέθους περίπου 7.5, προξένησε ένα τσουνάμι, που σε μερικές τοποθεσίες στην Αμοργό αναρριχήθηκε μέχρι και τα 22 μέτρα. Το τσουνάμι έφτασε στις ακτές της Αμοργού σε λιγότερο από 15 λεπτά, αλλά έφτασε στην Κρήτη περίπου 45 λεπτά αργότερα. Άλλο παράδειγμα: αν γίνει σεισμός στη θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της Κρήτης, όπως το 365 μ.Χ, το κύμα θα φτάσει στις νότιες ακτές σε λιγότερο από 15 λεπτά, αλλά στις βόρειες ακτές της Κρήτης σε περίπου 45 λεπτά. Οι χρόνοι είναι ενδεικτικοί και εξαρτώνται από την ακριβή τοποθεσία του ρήγματος και του επίκεντρου του σεισμού που προξένησε το τσουνάμι.